Öfgar femínismans

Höf.: Ármann Jakobsson

Greinin birtist upphaflega á Smugunni 12. mars 2013 og er endurbirt hér með góðfúslegu leyfi höfundar.

Öfgar eða aktívismi?

Öðru hverju hitti ég fólk af ýmsu tagi sem vill ræða öfgar femínismans. Smám saman hef ég þróað staðlað svar sem er á þessa leið: Ég sé engar öfgar, aðeins konur sem eru að ræða í mestu spekt á netinu um leiðir til betra lífs fyrir konur og samfélagið yfirleitt. Ég kallaði það öfgar ef þær æddu um götur Reykjavíkur og hengdu karlpunga í eigin innyflum í næsta ljósastaur. Mér finnst aftur á móti ekki sjálfsagt að kalla það öfgar þó að fólk hafi skoðanir hvort sem ég er sammála þeim eða ekki.

En hvað meinar fólk þegar það notar orðið öfgar? Eitt af því sem manni dettur í hug (og gerir kleift að svara eins og ég gerði hér að ofan) er ofsafenginn málflutningur – og vitaskuld má búast við því að allar stefnur eigi sér einhverja málsvara sem segja öðru hvoru eitthvað misráðið. Þá eru það ekki skoðanirnar sem eru öfgar heldur hegðun þess sem heldur þeim fram. Sagnfræðingurinn A.J.P. Taylor lét eitthvert sinn hafa eftir sér hann hefði ævinlega hafa haft öfgaskoðanir en þó veiklulega. Þetta þótti mér frekar sjarmerandi því að ég er eins.

Það er sko ekkert öfgafullt við þessi ummæli … haaaaa.

Annað sem fólk á við þegar það notar orðið – og eflaust ekki síður – er að fyrir því er til ímynduð miðja þar sem hógværar, friðsamlegar og öfgalausar skoðanir eiga heima, kannski ætti hér líka við málefnalegar sem var tískuorð fyrir áratug eða svo. Öfgar eru þá utan þessarar ímynduðu miðju. Stundum er það sett í miðjuna sem mikið hefur verið fjallað um og allt utan þess eru þá öfgar, semsé allar nýjar og óvenjulegar skoðanir. Fyrir nokkrum árum sameinaðist þorri Íslendinga um að það væru öfgar að vera andvígur sérstökum stráka- og stelpulitum á fæðingardeildinni. Sjálfur sá ég aldrei hvernig það væru meiri öfgar að vilja ekki flokka nýfædd börn í stráka og stelpur með litum, fremur en að vilja flokka nýfædd börn í stráka og stelpur á þann hátt. Ég hefði frekar lýst þessu þannig að hér væru tvær skoðanir á ferð: litaflokkun og engin litaflokkun. En sjálfsagt fólust öfgarnar í því að vilja breyta því sem áður hafði tíðkast og lítið hafði verið rætt um að breyta og þeir sem voru ánægðir með töldu almenna samstöðu ríkja um. Öfgar eru það þá það sem rýfur ímyndaða samstöðu þjóðarinnar.

Önnur algeng notkun á orðinu er: skoðanir sem viðkomandi er sjálfur verulega ósammála. Hver maður er auðvitað miðja síns heims og öllum hættir þar af leiðandi til að setja eigin skoðanir í miðjuna þó að væntanlega fari það eitthvað eftir þekkingu á umheiminum; þannig verða líka margir (og þar á meðal ég) tiltölulega snemma varir við það að eigin sjónarmið eru ekki endilega ráðandi í samfélaginu. Og öll tökum við mið af samfélaginu, ekki aðeins sjálfum okkur. Það eru þá væntanlega frekar þeir sem seint eða aldrei verða varir við að þeirra sjónarmið séu ekki ríkjandi í samfélaginu sem nota helst orðið öfgar yfir sjónarmið annarra, nema það sé gert af ásettu ráði sem eins konar mælskubragð til að framandgera andstæðinginn. Þannig er hugsanlegt að þeir sem noti orðið öfgar yfir femínisma lifi í heimi þar sem það er eðlilegt að karlmaðurinn sé miðjan – við getum orðað það þannig að í þeim heimi sé það oftar en ekki karlmaður sem reynist vera hæfasti einstaklingurinn – og öll frávik frá þessu verða þá öfgar.

Ef svo vill til að sá sem nú les það sem ég var að skrifa sé eins og ég frekar lúinn á orðinu öfgar, þá mæli ég með því að spyrja næsta mann sem notar orðið hverja af þessum þremur skilgreiningum hann miði við eða ef til vill enn aðra því að ég ætla mér ekki þá dul að hafa skilgreint þessa orðanotkun endanlega (hver veit nema ég haldi áfram). Viðbrögðin yrðu þá annað hvort þau að sá sem notaði orðið væri mátaður – og af því má jafnan fyllast þórðargleði í allri kappræðu. Hinn möguleikinn væri sá að hann reyndist í góðu sambandi við eigin málnotkun og skilgreindi notkun sína afburða vel.

Hér gæti því skapast það sem á þeirri öld sem enska er orðin franska heimsins kallast win-win-sitúasjon. Jafnvel góð umræða – og það er ekki svo slæmt.