Klám er spegill

Höf.: Thomas Brorsen Smidt

Þýð.: Magnea J. Matthíasdóttir

Í grein sem birtist á knúz.is á dögunum undir heitinu „Er hægt að banna klám?“, virðist Páll Óskar Hjálmtýsson þrengja vandamál tengd klámi niður í spurninguna um áhrifin sem það hefur á yngri kynslóðina. Stór hluti greinar hans fer í að lýsa því hvernig meginstraumsklám hefur að miklu leyti þróast út í að sýna kvenhatursáróður og að það geti varla verið góð hugmynd að hefja líf sitt sem kynvera þannig. Eða eins og hann segir sjálfur:

Það er talað við konur á mjög niðurlægjandi hátt, þær eru kallaðar tíkur og hórur og þær hafa ósköp lítið að segja um hvað verður gert við þær […] Tittlingum er troðið djúpt ofan í kok stelpnanna og haldið þar með valdi þangað til þær kúgast eða næstum kafna […] Þetta er ofbeldi. Það er engu líkara en jafnrétti kynjanna sé að engu orðið og að kynlífið sem sýnt sé í klámmyndum sé að þróast meira út í hreint ofbeldi. Þetta er ofbeldi, dulbúið sem klám […] Ég veit ekki með ykkur, en ef ég ætti 11 ára barn myndi ég ekki vilja að fyrstu upplýsingar þess um kynlíf væri myndband af klappstýru sem er riðið í öll göt af heilu fótboltaliði.

Hann hefur hárrétt fyrir sér og mikilvægi þess að hyggja að áhrifagirni og hrifnæmi ungu kynslóðarinnar verður varla með orðum lýst. Þegar ofangreind lýsing er höfð í huga er ég hins vegar dálítið undrandi á því að Páll Óskar skuli í sömu andrá geta varpað fram eftirfarandi fullyrðingu:

Úr myndaröðinni Age Maps e. Bobby Neel Adams

Ég trúi því líka að það sé til fullt af fullorðnu fólki sem getur notið kláms, og á sama tíma gert sér fullkomna grein fyrir fantasíunni og raunveruleikanum sem þar er boðið upp á.

Ég tel að það sé hættulegt að trúa að blygðunarlaus kynlífsvæðing ofbeldis í meginstraumsklámi sé eingöngu vandamál fyrir ungu kynslóðina og um leið og við verðum 18 ára getum við allt í einu á undursamlegan hátt notað klám, fullfær um að greina á milli hugaróra og raunveruleikans. Málið er flóknara en svo.

Að hugsa lengra en áhrifin

Staðreyndin er sú að jafnvel þótt gríðarlega erfitt sé að kortleggja áhrif af klámi vísindalega (einkum af því að á rannsóknastofum er ógerlegt að endurskapa þær persónulegu og nánu aðstæður þar sem klámneyslan fer fram), fer ekki milli mála að klám er einfaldlega hluti af menningu okkar, ekki síður en bókmenntir, tónlist, tungumál, lög og allt annað sem er þáttur af henni. Sem einn af þeim þáttum hlýtur það að gegna hlutverki við að móta menninguna.

Sumir hafa hvimleiða tilhneigingu til að líta á klám sem eina menningarfyrirbærið sem getur þrifist í tómarúmi. Fólk nálgast fyrirbærið klám eins og það sé til óháð öllu öðru; að það sé ekki uppspretta hugmynda, upplýsinga, skilaboða og ýmislegs annars; að þegar fólk horfir á klám noti það einhvern hluta af heilanum sem tekur ekki við þeim skilaboðum sem felast í efninu. Þetta er fáránlegt.

Ef tekin er handhæg samlíking skulum við íhuga rétt sem snöggvast að enginn dregur í efa áhrifin af auglýsingum, jafnvel þótt þar sé ekki heldur hægt að mæla vísindalega bein tengsl á milli orsakar og afleiðingar. Í rauninni er það fremur auðskiljanlegt. Það er ekki hægt að mæla tengslin á milli auglýsinga og neyslu í neyslusamfélagi, ekki frekar en hægt er að mæla tengslin á milli kláms og kynferðisofbeldis í nauðgunarmenningu. Það er einfaldlega aldrei hægt að vera viss hvort auglýsingar eða klám eru einkenni eða orsakir annars vegar neyslumenningar og hins vegar nauðgunarmenningar.

Enda þótt ógerlegt sé að úrskurða með vísindalegum aðferðum hvaða áhrif einstakar auglýsingar hafa á huga tiltekinna einstaklinga og fá þá til að kaupa ákveðna vöru erum við engu að síður öll sammála því að góðar og gildar ástæður séu fyrir því að auglýsing á Super Bowl kosti um 3 milljónir dollara. Það er vegna þess að auglýsingar auka við sameiginlega vitund okkar um það sem við skynjum sem satt og ósatt og leggja sem slíkar sitt af mörkum við að móta menninguna og stundum athafnir einstaklinga. Hvers vegna ætti það ekki líka að eiga við um klám? Og hafið líka hugfast að klám er fyrirbæri sem mikill meirihluti karlmanna neytir við miklu tilfinningaspenntari og persónulegri aðstæður heldur en þegar þeir horfa á auglýsingar.

Klám er spegill

Komum því strax frá. Það eru engin áþreifanleg orsaka- og afleiðingartengsl milli klámneyslu og nauðgunar. Hins vegar kemur það ekki í veg fyrir að klám sé hluti af menningu okkar. Og í hvers konar menningu búum við?

Við búum í menningu þar sem manneskjur sem hefur verið nauðgað eru einhverra hluta vegna gerðar ábyrgar fyrir því að líf þeirra var lagt í rúst; þar sem flestir halda enn að megnið af nauðgunarkærum séu rangar sakargiftir; þar sem það er ekki endilega talið kynferðisofbeldi að troða fingrunum inn í konu án hennar samþykkis; þar sem kona sem flettir ofan af kynjamisrétti á netinu fær líflátshótanir; þar sem það er ekki talið algjörlega nauðsynlegt að biðja um samþykki fyrir kynmökum; þar sem nauðgari kemst upp með verknaðinn vegna þess að brotaþolinn var ekki í brjóstahaldara – listinn er endalaus.

Við búum í feðraveldismenningu. Við búum í nauðgunarmenningu. Margir innan þeirrar menningar verja hluta af hverjum einasta degi í að fróa sér yfir myndum þar sem konur eru kallaðar einskis nýtar hórur á meðan tittlingum er troðið ofan í kok á þeim og endaþarmurinn þaninn út svo hann verður óþekkjanlegur. Enginn nema algjör hálfviti myndi halda því fram að engin tengsl séu á milli kláms af þessu tagi og nauðgunarmenningarinnar sem lýst var hér að framan.

En tengslin snúast ekki um orsök og afleiðingu. Við getum ekki sagt „ef það væri ekkert klám væru engar nauðganir“. Það er mun gagnlegra að hugsa um kynjamisréttisklám sem sjúkdómseinkenni kynjamisréttismenningar, einkenni sem stuðlar að því að styrkja og viðhalda þeirri menningu. Svo að það sé sagt umbúðalaust merkir þetta að kynjamisréttisklámið speglar menningu okkar og neyðir okkur til að spyrja okkur sjálf erfiðra spurninga. Svo vitnað sé í Robert Jensen[1]:

Ef klám verður sífellt grimmdarlegra og meira niðurlægjandi, hvers vegna verður það þá sífellt algengara í stað þess að ýtast úr á jaðarinn? Samfélagið gefur sig út fyrir að vera siðmenntað og ættum við þá ekki að búast við því að flestir hafni kynferðislegu efni sem skeytir í sífellt minni mæli um mannlegt eðli kvenna? Hvernig útskýrum við […] sífellt heiftúðlegri aðferðir til að niðurlægja konur kynferðislega og vaxandi vinsældir kvikmynda sem sýna slíkar athafnir?

Sannleikurinn er sá að ein af fullyrðingunum hér að ofan er röng. Við búum EKKI í siðmenntuðu samfélagi þar sem ríki okkar og ríkisstjórnir hafna skipulega grimmd og niðurlægingu. Samfélaginu sem við búum í er viðhaldið af samfelldu og útbreiddu ofbeldi. Þú getur riðið konu með puttunum gegn vilja hennar án þess að vera kærður fyrir kynferðisofbeldi. Þú getur nauðgað konu og verið laus allra mála ef hún lagðist brjóstahaldaralaus í rúmið hjá þér. En þetta ofbeldi er gert ósýnilegt og lítilfjörlegt af kerfinu sem við búum við. Meginstraumsklám stendur fyrir þann hluta af mannlegri vitund þar sem þetta ofbeldi er ennþá sýnilegt. Þannig að:

Það sem þú fróar þér yfir segir margt um það hver þú ert. Ég ætla að umorða þetta. Þú skilgreinir sjálfan þig með því sem þér finnst gaman að lesa, því sem þér finnst gott að drekka, hvert þú vilt fara út að skemmta þér, hvaða tónlist þú hlustar á, af því að þetta segir ýmislegt um hver þú ert. Klám er ekkert frábrugðið þessu. Eini munurinn er sá að þú horfir á það í einrúmi og stundum blygðastu þín dálítið á eftir, af því að þú þorir ekki að líta í spegilinn. Þú ert hræddur við að viðurkenna að klámið sem þú horfir á lýsi því á einhvern hátt hver þú ert…

---

[1] Jensen, R. (2007). Getting Off: Pornography and the End of Masculinity. Cambridge: South End Press, p. 185.

Robert Jensen er róttækur femínisti og prófessor í blaðamennsku við University of Texas.