Að skilja útundan á íslensku

Síðasta sumar staldraði ég við þessa auglýsingu frá Pennanum í Fréttablaðinu. Fyrirsögn hennar „Ertu örvhentur, lesblindur eða með aðra náðargáfu?“ fór í taugarnar á mér, því hún, eins og ótrúlega margar fyrirsagnir og textar sem er ætlað að ávarpa stóran hóp af báðum kynjum, er í karlkyni. Ég skutlaði henni inn á Facebook-síðu Knúz.is undir yfirskriftinni „Hvers vegna skyldi Eymundsson bara vilja tala við helming lesenda Fréttablaðsins í auglýsingunni sem fyrirtækið birti í dag?“ (og átti ég þar við að Eymundsson ávarpaði eingöngu karlkynslesendur en ekki að það væri verið að tala við örvhenta og lesblinda eins og sumir héldu, þetta var eftir á að hyggja kannski ekkert sérstaklega vel orðað hjá mér).

Í kjölfarið spunnust svo áhugaverðar umræður á Facebook-síðunni sem þið getið lesið hér. Þar kom meðal annars fram nokkuð sem ég hafði ekki hugmynd um, sem er að hið ómarkaða kyn íslensku er karlkyn.

Það þýðir að samkvæmt íslenskum málfræðireglum er karlkynið reglulegt eða hlutlaust. Kvenkynið aftur á móti er markað, eða sértækt. Karlkynið á við alla, sama hvers kyns þeir eru, en kvenkynið á bara við konur. Með öðrum orðum: karlkynið er normið í íslensku.

Jesús ávarpar lýðinn (í karlkyni) í einni af frægustu ræðum Biblíunnar

Ég hef auðvitað haft þetta á tilfinningunni, því karlkynið er því miður næstum því allsstaðar normið, en ég var engu að síður alveg yfir mig hneyksluð að þetta skulu hreinlega vera skjalfestar reglur í kennslubókum (t.d. í Orð. Handbók um beygingar- og orðmyndunarfræði eftir Guðrúnu Kvaran), en ekki bara óskrifaðar einsog víða. Málið er nefnilega að hvað sem opinberum málfræðireglum líður, þá er máltilfinning mín sú að þegar ég sé ávarp í karlkyni á borð við „Vertu velkominn!“ þá finnst mér ég bara ekkert vera velkomin. Því mér finnst ekki einsog það sé verið að tala við mig. Það er verið að tala við karla, þeir eru velkomnir. Og ég er orðin þreytt á því að vera alltaf skilin útundan.

Mér er líka fyrirmunað að skilja hvers vegna svo margir kjósa að nota karlkyn eintölu (Vertu tilbúinn fyrir veturinn!) þegar það er hæglega hægt að leysa málið með því að nota hvorugkyn fleirtölu (Verið tilbúin fyrir veturinn!).

[Innskot: Í framhaldi af þessu gæti ég skrifað margt og mikið um orðið „maður“ og hvers vegna í ósköpunum margir vilja tala um menn í staðinn fyrir fólk. En orðið maður krefst eiginlega sér greinar og ég læt mér duga að sinni að segja að konur eru bara alls ekkert líka menn, nema kannski í orðabókum. Ykkur sem eruð ósammála mér vil ég spyrja: Ef einhver segir: „Það kom maður hérna áðan að leita að þér,“ sjáið þið þá fyrir ykkur að það hafi komið kona?]

Það er vel hægt að breyta svonalöguðu. Anna Helgadóttir bendir t.d. á í MA-ritgerð sinni að í ensku hafi fornafnið he tapað kynhlutleysi sínu og fleirtölumyndin they tekið við.*

Ég er vonandi ekki ein um að finnast gjörsamlega fáránlegt að hið ómarkaða kyn, eða normið, í íslenskri tungu sé karlkynið. Að hvað sem öllum hefðum líður þá sé það enn bókstaflega reglan í íslensku að hunsa konur.

Það er meira að segja kennt í málfræðibókum.

 

*Ef einhverjir hafa áhuga á að lesa meira um þetta bendi ég á M.Paed-ritgerð Selmu Gunnarsdóttur, „Málfræðilegt kyn í móðurmálskennslu“ og M.A.-ritgerð Önnu Helgadóttur, „Notkun málfræðilegra kynja í máli ungs fólks“, sem báðar eru aðgengilegar á Skemmunni.